به گزارش سینماپرس؛ بخش همایش پژوهشی شانزدهمین جشنواره تئاتر دفاع مقدس به سرپرستی دکتر مهدی حامدسقائیان، ششمین همایش علمی – پژوهشی تئاتر دفاع مقدس یکشنبه ۲۷ آبان ماه ۹۷ در تالار مشاهیر تئاتر شهر برگزار کرد.

دراین همایش چهره‌های برجسته تئاتر ایران، دکتر فرهاد مهندس پور، دکتر رحمت امینی، دکتر اسماعیل شفیعی، دکتر مهرداد رایانی مخصوص، دکتر فارس باقری، دکتر سعید اسدی، شهرام کرمی چهره‌های هنرمند و پژوهشگر تئاتر حضور داشتند.
 

در سنوات گذشته در زمینه پژوهش غفلت کرده‌ایم
در ابتدای این مراسم امیر نصیربیگی دبیر شانزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت در سخنانی ضمن خیر مقدم به حاضران در همایش به اهمیت و جایگاه پژوهش در تئاتر کشور پرداخت. وی در بخشی از سخنان خود گفت: «هر جامعه‌ای که نیازمند بقاست پشتوانه آن پژوهش است. اگر جامعه‌ای پشتوانه پژوهش نداشته باشد در آن جامعه استمرار موفقیت وجود نخواهد داشت. آنچه که پیداست ما در سنوات گذشته در زمینه پژوهش غفلت کرده‌ایم و آنچه که در شان تئاتراست اتفاق نیافتاده است. ما در زمینه ادبیات مکتوب فعالیت پژوهشی چندانی نداشته‌ایم و در واقع این نشات گرفته از آن است که پژوهش مسئله مدیران سال‌های قبل نبوده است. وی در ادامه به مسئله تحول گرایی در مدیران فرهنگی پرداخت و یکی از دغدغه‌های شانزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت را گفتمان سازی مفهوم مقاومت در سطح کشور و خارج از کشور برشمرد. وی ابراز داشت: «ما در این دوره تلاش کردیم که برای نخستین بار جشنواره را به صورت بین المللی برگزار کنیم. حتی با ۱۱ گروه خارجی از کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، انگلستان و ... مذاکراتی نیز انجام دادیم، اما این مهم در نهایت به دلیل کمبود منابع مالی تحقق پیدا نکرد؛ بنابراین در این دوره تلاشمان را متمرکز روی تئاتر ملی و تولیدات داخلی گذاشتیم.»
 

رونمایی از کتاب «بیم‌ها و امیدها» و «ریختارهای نمایش ایرانی»

در بخش بعدی این همایش با حضور محمدحبیبی مدیربنیاد فرهنگی روایت فتح، امیر نصیربیگی دبیر جشنواره تئاتر مقاومت، دریالعل معاون هماهنگ کننده روایت فتح، دکتر مهدی حامدسقائیان و ... از دو کتاب «بیم‌ها و امیدها» مجموعه مقالات ششمین همایش علمی – پژوهشی تئاتر مقاومت و کتاب «ریختارهای نمایش ایرانی» از انتشارات ساقی به قلم دکتر مهدی حامد سقائیان رونمایی شد.

با سخنرانی کوتاه دکتر مهدی حامد سقائیان مدیر بخش همایش پژوهشی این دوره از جشنواره نوبت به ارائه برخی از مقالات چاپ شده در ششمین همایش علمی – پژوهشی تئاتر مقاومت رسید.

دکتر مهرداد رایانی مخصوص نخستین پژوهشگری بود که در جایگاه ویژه به ارائه مقاله خود پرداخت. این پژوهشگر تئاتر با عنوان مقاله «کارویژه‌های تئاتر دفاع مقدس/مقاومت در کاهش تاثیرات نامطلوب جنگ» در این همایش شرکت کرده بود.

این مقاله به این مسئله می‌پرداخت که کارویژه‌های گوناگون تئاتر دفاع مقدس / مقاومت در کاهش تاثیرات مخرب جنگ کدامند و چگونه موثر واقع شده‌اند؟ در بخش‌هایی از این مقاله آمده است که شاید منسجم‌ترین اقدام درباره‌ی به کارگیری تئاتر در کاهش تاثیرات مخرب جنگ، مربوط به گونه‌ای منحصر بفرد در تئاتر ایران باشد که ملهم از تئاترجنگ و مشهور به «تئاتردفاع مقدس» و یا «تئاترمقاومت» است.

در ادامه این همایش دکتر بهرام جلالی پور با عنوان مقاله «جنگ در روایتی تکه چینانه، بررسی نحوه‌ی بازنمایی دراماتیک و دلالت‌های معنایی در نمایشنامه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱»، دکتر غلامحسین دولت آبادی با عنوان مقاله «تاثیر کودتای ۲۸ مرداد بر شکل گیری نمایشنامه نویسی متعهد در ایران» و لیلی عاج با عنوان مقاله «بررسی عنصر زمان در الگوی روایت نمایشنامه‌ی «سه پاس از حیات طیبه‌ی نوجوانی نجیب و زیبا» به ارائه مقالات خود پرداختند.

این همایش در بعدازظهر نیز از سر گرفته شد و ابتدا دکتر فارس باقری با عنوان مقاله «گونه شناسی مفهوم دیگری در نمایشنامه‌ی سه پاس از حیات طیبه نوجوانی نجیب و زیبا» به ارائه مقاله خود پرداخت.

نشست «آینده تئاتر مقاومت»

بخش پایانی این همایش نشست موضوعی آینده تئاتر مقاومت در ایران بود که با حضور شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی، اسماعیل شفیعی استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و فرهاد مهندس‌پور پژوهشگر و استاد دانشگاه هنر دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر شفیعی به تبیین مفهوم آینده پژوهی پرداخت و گفت: «وقتی صحبت از آینده پژوهی می‌کنیم یعنی دنبال شکل بخشیدن به آینده‌ای که برای آن متصور هستیم می‌پردازیم. شناخت وضعیت حال و آینده‌ای که برای آن متصور هستیم. این آینده می‌تواند یک آینده مطلوب یا یک اینده برآیند باشد. به نوعی وضع موجود استمرار می‌یابد یا در آن تغییری ایجاد می‌شود. استمرار وضع موجود تابع گزاره‌هایی است که شامل تغییر یک مدیر یا بودجه و ... می‌شود و در نتیجه تغییراتی در وضع موجود پدید می‌آید. وی ادامه داد: «هدف ما این است که ممکن‌های ممکن و آینده‌های محتمل را که نزدیک به آینده دلبخواه ماست آن را میسر کنیم.

دکتر مهندس پور در ادامه درباره مفهوم آینده گفت:: «وقتی از آینده حرف می‌زنیم به طور مشخص منظورمان تغییر است؛ بنابراین باید به این سوال جواب دهیم که چرا باید تغییر کند؟ نکته دوم اینکه چگونه باید تغییر کند؟ و نکته سوم اینکه عواقب این تغییرات چیست؟ سطح دوم مربوط می‌شود به تئاتر جنگ و دفاع مقدس، ا. داریم درباره پدیده‌ای حرف می‌زنیم که بخشی از تئاتر کشور است. نمایشنامه نویسی دفاع مقدس جدا از کلیت نمایشنامه نویسی ایران نیست. به عقیده من از سال ۸۶ به بعد تا الان نمایشنامه نویسی ایران بسیار لاغر شده است و بسیار از جامعه زیست ایران دور شده است چرا که ما موفق شده‌ایم که به مقدار کافی آن را از واقعیت دور کنیم.»

ضعف نمایشنامه‌نویسی در یک دهه اخیر

مهندس پور با اشاره به اینکه از سال ۸۵ به این سمت نمایشنامه نویسی در ایران نازک و لاغر شده و از واقعیت زیست جامعه فاصله گرفته است، اظهار داشت: الان این نمایشنامه نویسی در بحران قرار دارد چرا که اگر به آمار درست دست یابیم متوجه می‌شویم نسبت نمایشنامه نویسی در ایران خیلی کمتر از ترجمه است.
وی با ارائه مثالی گفت: بعد از پیروزی انقلاب من تمام کتاب‌هایم را بخشیدم و تصورم این بود که دیگر نیازی به کتاب نیست و ما به چیزی که می‌خواستیم دست یافتیم، این تصور من در همان سال تغییر کرد. نتیجه همین تصور اولیه ما نمایشنامه‌های دوره انقلاب است که البته تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده است. جنگ باعث شد ما واقع‌بینانه‌تر نسبت به مسائل نگاه کنیم و به نظرم وضعیت نمایشنامه نویسی جنگ از کل نمایشنامه نویسی در ایران جدا نیست.

در ادامه شهرام کرمی نیز با اشاره به نگاه به گذشته و آینده برای تحلیل موضوعات گفت: ادبیات ابزورد (پوچ و سیاه) و نمایشنامه‌های آن حاصل جنگ جهانی دوم است، هر جنگی که در جهان رخ می‌دهد تأثیر خود را تا صد سال بر جای می‌گذارد. ما در طول ۵۰ تا ۶۰ سال رویدادهایی را شاهد بودیم که جریان هنرهای نمایشی را دستخوش تغییرات کرده است، از مشروطه تا ۲۸ مرداد و انقلاب اسلامی و جنگ بر تئاتر دفاع مقدس موثر بوده‌اند.

وی با طرح این سوال که با این تغییر و تحولات چطور می‌توانیم آینده را ترسیم کنیم، گفت: دهه‌های ۷۰ و۸۰ پس از انقلاب تجربه فعالیت‌های هنری متفاوت بود و ابتدا شاید قدری تابع احساسات و جنبه تبلیغاتی کارها داشت و دهه هشتاد دیگر کارها عمق بیشتری گرفت، آثار هنری تئاتر مقاومت بیشتر شد و نمونه آن‌ها در کارهای هنرمندان موجود است.
کرمی با تأکید بر اینکه ممکن است آنچه ما امروز درک میکنیم در آینده مفهومی این چنین نداشته باشد، افزود: حال به نظر من جریان تئاتر مقاومت در آینده حتما تداوم دارد، اما نوع و تحلیلش قطعا متفاوت خواهد بود.

*شناخت وضعیت تئاتر دفاع مقدس مشکل شده است

در بخش دیگر نشست اسماعیل شفیعی با بیان اینکه در بحث آینده پژوهشی مبنای نگاه به وضعیت حال است، افزود: امروز شناخت وضعیت حال تئاتر دفاع مقدس قدری مشکل شده، چون مفهوم تئاتر مقاومت و دفاع مقدس جزو مباحث چالش برانگیز شده است. از نگاه من تئاتر مقاومت از تئاتر دفاع مقدس و آن هم از تئاتر دینی و اجتماعی جداست؛ هر چند برخی معتقد به این تفاوت نیستند و میگویند مقاومت همان دفاع مقدس را شامل می‌شود و همه تحت پوشش تئاتر دینی هستند.

وی با تأکید بر اینکه زمانی میتوانیم سراغ آینده برویم که وضعیت حال را خوب بشناسیم، افزود: تعدد تعاریف باعث می‌شود شناخت وضعیت حال سخت باشد. تا زمانی که سیاستمداران در این حوزه حضور دارند، تعاریف مختلفی هم در این عرصه وجود دارد چرا که نگاه آن‌ها به این حوزه هنری نیست؛ بنابراین به نظر من این دفاع مقدس نیست که تغییر کرده بلکه تعاریف افراد متفاوت شده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه احتیاج به پژوهش بیشتر در حوزه دفاع مقدس داریم، اظهار داشت: ما متصدی سازماندهی این امر را هم باید مشخص کنیم که انجمن تئاتر انقلاب یا وزارت فرهنگ و ارشاد یا خرد جمعی فرهنگ عمومی یا دانشگاهیان در این زمینه متصدی هستند؟ حال اگر سیاست مداران را از این حوزه جدا کنیم تئاتر دفاع مقدس باقی می‌ماند این‌ها همه چالش است که قبل هر اقدامی باید رفع شود.

مهندس پور نیز اظهار داشت: انقلاب اسلامی ایران قرار بود انقلاب فرهنگی باشد، ولی تنها چیزی که در آن رعایت نشده فرهنگ است برای همین هم بهترین نیروهای انقلاب استعدادهایشان بروز پیدا نکرده است. الان پاسخ دهید که بزرگترین مشکل ما دلار است یا تئاتر دفاع مقدس؟ در همه جای دنیا مطرح می‌شود که اقتصاد همه چیز را مشخص میکند و این ایده بزرگی است، اما در ایران با وجود ادعای فرهنگ باز هم شرایط همینطور است.

به سانسور اعتقادی ندارم

مهندس پور در ادامه افزود: الان بگویید ستاره‌های سینما محبوب‌تر هستند یا عرفا و شخصیت‌های فرهنگی؟ چرا ما به این وضع افتادیم؟ چون نخواستیم در این حوزه‌ها بحث کنیم. ما دچار این مشکل هستیم که تکلیفمان با خودمان مشخص نیست چرا که در حال گذار هستیم و ارزش‌هایمان به سرعت در حال تغییر است. فرهنگ در گذشته هم مساله نبوده الان هم نیست!

این استاد دانشگاه با بیان اینکه به سانسور اعتقادی ندارد گفت: چرا که نهادهای فرهنگی ما ایده‌ای ندارند که براساس آن سانسور کنند بلکه یک اعمال نظرهای پراکنده انفرادی دارند. در سال ۸۵ نمایش زمهریر در تئاتر شهر پرفروش شد و مطرح می‌شد که نمایشی مذهبی است در حالیکه غیر اخلاقیات را به اسم مذهب به خورد مردم داد، به این نمایش بودجه هم تعلق گرفت و در تئاتر کشور تشویق شد!

وی دیگر مشکل تئاتر دفاع مقدس را بی توجهی به نمایشنامه نویسان به شمار آورد و گفت: الان نمایشنامه نویسان دفاع مقدس ما کجا هستند و چطور زندگی میکنند، ما امروز منتظر هستیم دلار به ثبات برسد بقیه چیزها حل می‌شود در حالیکه اینطور نیست! باید از پژوهش و پرسشگری در تئاتر شروع کنیم بقیه چیزها از دل پژوهش بیرون می‌آید.

جریانات هنری متأثر از هنرمندان است نه سیاست مداران

در ادامه کرمی نیز با توجه بخشی از صحبت‌های اسماعیل شفیعی مبنی بر تمرکز سیاستمداران بر تئاتر گفت: اساسا جریانات هنری در طول تاریخ هیچ وقت وابسته به حکومتی نبوده بلکه خود هنرمندان به عنوان شخصیت مستقل مرحله آفرینشگری و خلق اثر هنری را طی کرده‌اند. تقریبا در عرصه تئاتر دفاع مقدس هم ما این جریان را شاهد هستیم.

وی همچنین گفت: ملاک اینکه یک کاری خوبی است یا نه، استقبال عموم نیست اگر اثری ریشه‌ای باشد تأثیر خود را روی آینده و جامعه هنری میگذارد. در جریان تئاتر دفاع مقدس هم از ۱۰ تا ۲۰ سال پیش آثاری اجرا شد که شاید فاقد ارزش هنری باشند، اما آن‌ها جزو هویت ما شدند.

وی در بحث از آینده تئاتر گفت: یک روند خلاقانه و مسیر رو به جلو قطعا به تناسب تغییرات اجتماعی جامعه و همچنان موضوع مقاومت اندیشه محور را بهبود می‌بخشد.